Na 90 jaar is de Zwerver weer even ’thuis’ in Edam
De Zwerver van W.O.J. Nieuwenkamp hoort in Edam, daarover lijkt iedereen het eens te zijn. Waarom ligt het kunstenaarsschip van W.O.J. Nieuwenkamp dan niet daar maar heeft het Naarden als thuishaven?
Scheepswerf Groot
Afgelopen weekend werd de Zwerver naar Edam gesleep met als doel: scheepswerf Groot aan de Lingerzijde. De Zwerver moet naar een werf omdat hij erg is aangegroeid. Dit had ook op een andere werf gekund, geeft Peter Tops van stichting Nieuwenkamp toe, maar „nu kan ook het Edams publiek kennismaken met de boot.” Over twee weken wordt ze uit het water gehesen en gerestaureerd, tot die tijd kan iedereen de Zwerver bezoeken.
De bemanning heeft allemaal iets met W.O.J. Nieuwenkamp en zijn ’huis op het water’. Julie Hengeveld, conservator van het Edams Museum, richt wisselende tentoonstellingen met zijn werk in. Peter Tops is penningmeester van stichting Nieuwenkamp en tevens echtgenoot van de achterkleindochter van Nieuwenkamp. Deze stichting redde de Zwerver tien jaar geleden van de ondergang toen zij in de Vecht lag weg te kwijnen en niemand haar wilde kopen en opknappen. Cisca de Ruiter van Museumwerf Vreeswijk gaf de Zwerver tijdelijk onderdak. Bart Vermeer is expert van historische schepen en was projectleider van de restauratie in 2016.
Edam als thuishaven?
De gehele crew is opgetogen over de terugkeer van Nieuwenkamps woonschip, want over één ding zijn ze het eens: „De Zwerver hoort thuis in Edam”. Het schip had een ligplaats in de Nieuwe Haven, pal voor Nieuwenkamps atelier. Even verderop bouwde hij zijn huis. De kunstenaar was ook betrokken bij de oprichting van het Edams Museum en restaureerde tal van monumentale panden, omdat hij niet wilde dat ze verloren gingen. Kortom, Nieuwenkamp en Edam zijn met elkaar verbonden.
Nieuwenkamp wilde met zijn welgestelde vrouw Anna een reizend leven, niet gebonden aan een vaste woon- of werkplaats. Een woonwagen kwam ter sprake, maar dat zou niet groot genoeg zijn voor zijn atelier. Het werd een woonschip, van bijna 30 meter. Uniek voor die tijd want woonschepen hadden geen beste reputatie: „Alleen het schuim der aarde woonde op het water. Ze werden gezien als de verzamelplaatsen voor rovers en moordenaars.”
De bouw begon in 1900. Nieuwenkamp ontwierp en timmerde mee. Hij laste, zette klinknagels, bouwde meubels en sneed ’s avonds op zijn zolderkamer de motieven in de houten panelen. Hij voegde ook origineel Balinees snijwerk toe aan het schip, meegenomen van een van zijn wereldreizen. Hij wilde grandeur.
Vanaf 1900 voer hij samen met zijn vrouw, vier kinderen, bedienden en een schipper door de binnenwateren van Nederland, België en Duitsland. Ze verplaatsen zich met behulp van een jaagpaard of een sleepboot door de trekvaarten, rivieren en plassen. Meestal verscheen er dan een bericht in de lokale krant dat er een schip met kunst had aangelegd, en dat iedereen mocht komen kijken. Koetsen met nieuwsgierige notabelen reden voor en spraken lovende woorden als ze aan boord kwamen: „Het lijkt wel een grachtenhuis uit Amsterdam.” Nieuwenkamp verkocht prenten, houtsnijwerken en etsen aan hen. Zo verdiende hij zijn geld.
Toen Nieuwenkamp wegens hoge productiviteit aan boord ruimte tekort kwam, was het de Edamse burgemeester die hem overhaalde langs de Nieuwe Haven een stuk grond te kopen voor de bouw van een nieuw atelier en waarlangs hij De Zwerver kon afmeren. En zo geschiedde. Nadat Nieuwenkamp zijn walhuis betrok, verhuurde hij zijn geliefde Zwerver. Geregeld keerde het schip terug in Edam, totdat Nieuwenkamp al zijn vastgoed van de hand deed en in 1920 naar Italië emigreerde.
Ligplek
Peter Tops gaat volgende week met gemeenteraadsleden aan boord over de toekomst van het schip gaat praten. Stichting Nieuwenkamp wil het liefst dat de Zwerver in Edam komt, maar niemand van de gemeente had er tijdens de restauratie oren naar. Ook bij historische werven kreeg de stichting nul op het rekest: niemand wilde de Zwerver hebben. Bart Vermeer: „In museumhavens worden woonarken niet geduld, want die horen niet tot varend erfgoed.” De gemeente wil nog niets kwijt over het naar Edam halen van de Zwerver, behalve dat het „fantastisch” zou zijn, maar dat „nog niets zeker is.”
De Zwerver open voor publiek
Gratis rondleidingen op historisch woon- en atelierschip de Zwerver vinden dagelijks plaats van zaterdag 9 oktober tot en met zondag 24 oktober, aanmelden via cultuuredamvolendam.nl. In het Coopmanshuys aan het Damplein in Edam is de tentoonstelling ’Zwervend Verwerf ik, W.O.J Nieuwenkamp, Thuis in ’t Edams Museum’ te bekijken. Dit valt samen met kunstmanifestatie EuroaArt die nog tot en met 31 oktober in Edam-Volendam wordt gehouden.
bekijk ook meer over de Zwerver hier
Openingsfoto: Cisca de Ruiter