Koggen konden niet zeilen op de IJssel

Rob Busser is mede-initiatiefnemer van de bouw van de Kamper Kogge, projectleider, ex-voorzitter van de technisch- wetenschappelijke commissie van de bouw van de Kamper Kogge en loopt al jaren rond met de gedachte dat er een misverstand heerst rond de koggevaart in de Hanzetijd: “Iedereen denkt dat die schepen van Deventer en andere Hanzesteden over de IJssel via Kampen en de Zuiderzee naar het buitenland zeilden. Maar dat is bijna onmogelijk. Niet alleen qua windrichting, maar ook door de vele ondiepten en beschutting”.

Als schipper op de Kamper Kogge heeft hij tijdens de eerste zeiltochten de zeileigenschappen van de Kamper kogge leren kennen en hij concludeert daaruit: “Die koggen met hun razeil waren niet geschikt om te zeilen over de kronkelende IJssel!” Hoe de handelswaar dan toch werd vervoerd van Kampen naar bijvoorbeeld Deventer en omgekeerd vraagt om nader onderzoek. Want Busser heeft ook ideeën hoe het wel kon.

Kogge jagen
De goederen vanuit de zeegaande koggen kunnen op twee manieren stroomopwaarts zijn gebracht. Dat kan door de goederen vanuit de zeegaande koggen over te laden in kleinere rivierschepen. Een andere methode kan zijn dat de zeegaande koggen zelf de rivier op werden getrokken (gejaagd) door mensen of trekdieren. En dat laatste willen we gaan proberen door de Kamper Kogge te gaan jagen. Volgens Busser zou het kunnen zijn dat koggen vroeger werden getrokken langs de oevers van de IJssel. Jaagpaden waren er in de Hanzetijd nog niet, echter wel oeverwallen, door de rivier gevormde natuurlijke dijkjes. Maar hierover is nog geen informatie bekend. Daarom organiseert de stichting Kampen Partners in samenwerking met onder meer de Stichting Kamper Kogge een eerste proef om de gedachten van Busser nader te onderzoeken. Op 1 april 2023 gaan verschillende teams de Kamper Kogge aan een touw langs de kade trekken naar de IJsselbrug.

Wetenschap?
Kampen Partners vindt dit experiment belangrijk uit oogpunt van publiciteit waarbij de koggen en Kampen in het kader van het Hanzejaar weer eens volop in de belangstelling komt. Wij pretenderen niet dat dit jagen langs de kade een wetenschappelijk onderzoek is. Want daarvoor is het jaagtraject te kort en de kade te gemakkelijk beloopbaar. Anders dan in de Middeleeuwen dus. Wellicht is dit evenement een opmaat voor een wetenschappelijke jaagtest over langere afstand met minder makkelijk beloopbare oevers.

Maar toch roept ons experiment een aantal vragen op die historici misschien nu al kunnen beantwoorden of naar de antwoorden kunnen gaan zoeken.

Kampen overslaghaven?
Deventer en Zutphen hadden overzeese scheepvaart, dus waarschijnlijk ook zeegaande schepen. Dat blijkt uit het feit dat deze beide steden met Kampen afzonderlijke stukjes grond, vitten, hadden ver weg in Skonen, aan de zuidwest punt van hedendaags Zweden, dat toen echter Deens gebied was. Dus zou je mogen verwachten dat zeegaande koggen of hulken op een of andere manier de IJssel hebben bevaren. Vanuit Zutphen gingen de schepen misschien niet langs Kampen naar zee, maar kozen de Rijn of de Waal, richting Engeland. Maar om Arnhem te bereiken moesten ze stroomopwaarts een lastig stuk IJssel opvaren.

Kampen lag in de middeleeuwen bijna net zo ver van open water als tegenwoordig al lag de mond van de IJssel toen meer noordelijk. Om Kampen te bereiken, moesten ze ongeveer tien kilometer de rivier opvaren tegen de stroom in. Dat kan ook lang niet altijd. Misschien werden ze ook op dit traject gejaagd. Net als later botters en zeilende vrachtschepen. Bij de Ketelmond was de “Paardenboer”, die schepen met een of meer paarden jaagde.

Stel dat als Kampen inderdaad een overslaghaven was waar goederen met bestemming Deventer en Zutphen werden overgeslagen van zeegaande schepen in kleinere rivierschepen. Dan moeten er afspraken gemaakt zijn tussen Kampen en die andere steden. Want de overslag moet vlakbij of in Kampen, misschien we op de Welle, de oude naam voor de IJsselkade, zijn uitgevoerd.

Afspraken, die misschien ooit op papier of perkament zijn vastgelegd. Omgekeerd moest Kampen met goederen transport naar Duitsland via de IJssel de Hanzesteden langs de IJssel passeren. De IJsselsteden waren dus tot elkaar veroordeeld en er moeten diplomatieke contacten zijn geweest. En dan is er sprake van een Katentol bij Zwolle, die onder het beheer van Deventer(!) stond. Hoe was dat allemaal tot stand gekomen en geregeld?

Kortom, vragen te over voor historici.

Kijk hier voor meer info over het Kogge Jagen op de site van de Kamper Kogge